Empatyczny nie oznacza sympatyczny

Współczesne środowisko pracy dynamicznie się zmienia, stawiając przed liderami nowe wyzwania związane z zarządzaniem zespołami. W obliczu rosnącej potrzeby inkluzywności i radzenia sobie z różnicami pokoleniowymi, tradycyjne modele przywództwa okazują się niewystarczające. Niniejszy artykuł argumentuje, że kluczem do skutecznego zarządzania w XXI wieku jest empatia, która umożliwia menedżerom głębokie zrozumienie emocji i potrzeb swoich pracowników, co w konsekwencji prowadzi do lepszych wyników. Choć sympatia może wydawać się pożądaną cechą lidera, opieranie się wyłącznie na niej jest drogą donikąd. Artykuł ma na celu wyjaśnienie, czym jest empatia i czym różni się od sympatii, udowadniając, że jedynie menedżer empatyczny jest w stanie efektywnie zarządzać zespołem w dzisiejszym złożonym środowisku pracy.

Empatia i sympatia: dwa różne oblicza reakcji na emocje innych

Zarówno empatia, jak i sympatia odnoszą się do reakcji na emocje innych ludzi, jednak reprezentują odmienne poziomy zaangażowania i zrozumienia. Zdefiniowanie tych pojęć na podstawie wiarygodnych polskich źródeł psychologicznych i zarządzania jest kluczowe dla zrozumienia ich wpływu na efektywność lidera.

Czym jest empatia? Definicje 

Empatia jest definiowana jako zdolność do rozumienia i dzielenia uczuć innych ludzi, umiejętność postawienia się na miejscu drugiej osoby i adekwatnego reagowania na jej potrzeby i sytuacje 1. Jest ona powiązana z inteligencją emocjonalną i obejmuje zarówno aspekt poznawczy, jak i emocjonalny 2. Empatia poznawcza to zdolność do zrozumienia punktu widzenia drugiej osoby, spojrzenia na rzeczywistość z jej perspektywy, a także zrozumienia jej myśli, przekonań i motywacji 3. Z kolei empatia emocjonalna to umiejętność wczuwania się w emocje i uczucia drugiej osoby, współodczuwania ich, jakbyśmy sami przechodzili przez podobne doświadczenia 3. Źródła empatii są związane z działaniem neuronów lustrzanych w mózgu, co umożliwia nam rezonowanie z emocjami innych 4. Empatia to zatem nie tylko dostrzeganie zewnętrznych oznak uczuć, ale również wnikanie w ich głębsze znaczenie dla drugiej osoby 4. W kontekście zarządzania, empatia to umiejętność łączenia się z pracownikami poprzez zrozumienie ich uczuć, słuchanie bez oceniania, dostrzeganie emocji ukrytych za słowami i reagowanie z szacunkiem na ich doświadczenia 4.

Powyższe definicje wskazują, że empatia charakteryzuje się holistycznym podejściem, obejmującym zarówno intelektualne zrozumienie sytuacji pracownika, jak i emocjonalne współodczuwanie jego stanu. Takie dwuwymiarowe zrozumienie pozwala liderowi na bardziej adekwatne i efektywne reagowanie na potrzeby zespołu. Zdolność do zrozumienia zarówno myśli, jak i uczuć pracownika umożliwia menedżerowi dostosowanie swojego podejścia w sposób bardziej spersonalizowany i skuteczny. Empatia poznawcza pozwala zrozumieć racjonalne przesłanki stojące za działaniami lub obawami pracownika, natomiast empatia emocjonalna buduje głębsze połączenie i zaufanie, co jest fundamentem silnych relacji zawodowych. To kompleksowe zrozumienie prowadzi do bardziej świadomego podejmowania decyzji i wzmacnia więź między liderem a zespołem.

Sympatia w kontekście relacji zawodowych: definicje i charakterystyka

Sympatia jest definiowana jako uczucie przychylności, życzliwości, współczucia lub litości wobec kogoś, kto jest nam bliski lub kogo postrzegamy pozytywnie 7. Często wiąże się z pragnieniem dobra dla tej osoby i reagowaniem, gdy czuje się źle lub jest w trudnej sytuacji, z chęcią udzielenia jej pomocy 10. Jednakże, w przeciwieństwie do empatii, sympatia niekoniecznie wymaga pełnego zrozumienia sytuacji drugiej osoby ani wczuwania się w jej emocje 7. Jest to bardziej doraźne i automatyczne uczucie, często przetwarzane przez emocjonalne obwody mózgu („gorące poznanie”), skłaniające do natychmiastowej reakcji mającej na celu przyniesienie ulgi 10. Sympatia może być wyrazem współczucia i chęci pomocy, ale często jest mniej intensywna i powierzchowna niż empatia 7. Może być również postrzegana jako reakcja, przez którą sami czujemy się lepiej, koncentrując się na własnym odczuciu bycia pomocnym, a niekoniecznie na rzeczywistych potrzebach drugiej osoby 10.

Definicje sympatii wskazują na jej bardziej powierzchowny charakter w porównaniu z empatią. Chociaż sympatia wiąże się z troską i chęcią pomocy, brakuje jej głębokiego zrozumienia i przyjęcia perspektywy drugiej osoby, które są charakterystyczne dla empatii. W kontekście zarządzania, menedżer kierujący się sympatią może oferować pomoc lub wsparcie w oparciu o własną emocjonalną reakcję na sytuację pracownika, niekoniecznie rozumiejąc jego rzeczywiste potrzeby lub perspektywę. Takie podejście może prowadzić do rozwiązań, które nie są w pełni efektywne lub nie trafiają w sedno problemu, co w dłuższej perspektywie może osłabić zaufanie i nie rozwiązać podstawowych kwestii.

Kluczowe różnice: głębia zrozumienia a powierzchowna życzliwość

Fundamentalna różnica między empatią a sympatią polega na głębi zaangażowania i zrozumienia. Empatia wymaga aktywnego postawienia się na miejscu drugiej osoby, zrozumienia jej perspektywy i współodczuwania jej emocji, nawet jeśli różnią się one od naszych własnych 11. Jak trafnie ujęła Brené Brown, empatia buduje związki, pozwalając nam „zejść do 'dziury’ drugiego człowieka i powiedzieć: 'wiem jak to jest tu być i nie jesteś sam'” 12. Sympatia natomiast często pozostaje na powierzchni, polegając na współczuciu i litości, oferując pomoc „z góry”, bez głębokiego zrozumienia sytuacji 7. Empatia opiera się na „chłodnym poznaniu”, czyli racjonalnym myśleniu i zrozumieniu, podczas gdy sympatia jest często napędzana „gorącym poznaniem”, czyli emocjonalną reakcją 10.

Rozważmy przykład pracownika, który nie dotrzymał terminu ważnego projektu. Sympatyczny menedżer może poczuć litość i zaoferować przedłużenie terminu bez wnikania w przyczyny opóźnienia. Empatyczny menedżer natomiast spróbuje zrozumieć, co doprowadziło do tej sytuacji – czy były to brak zasobów, niejasne instrukcje, problemy osobiste, czy inne czynniki 3. Dzięki temu zrozumieniu, empatyczny menedżer może nie tylko pomóc pracownikowi w dokończeniu projektu, ale także zidentyfikować i rozwiązać podstawowe problemy, zapobiegając podobnym sytuacjom w przyszłości. Empatia wymaga szanowania poglądów innych, nawet jeśli są sprzeczne z naszymi 13. Buduje połączenie i poczucie wspólnoty, podczas gdy sympatia może nieświadomie prowadzić do podziałów, stwarzając dystans między menedżerem a pracownikiem 12.

„Miły” menedżer na rozdrożu: ograniczenia i negatywne konsekwencje skupienia się wyłącznie na sympatyczności

Chęć bycia lubianym jest naturalna, jednak menedżer, który skupia się wyłącznie na byciu sympatycznym, może napotkać szereg ograniczeń i negatywnych konsekwencji. Zbyt mili szefowie często mają trudności z wyznaczaniem jasnych priorytetów, co prowadzi do chaosu i braku kierunku w zespole 14. Mogą unikać udzielania konstruktywnej krytyki lub egzekwowania odpowiedzialności, obawiając się, że naruszy to ich popularność 14. Jak zauważa psycholog Jacqui Marson, bycie „zbyt miłym” może być „przekleństwem”, wynikającym ze strachu przed odrzuceniem, jeśli nie będziemy się na wszystko zgadzać i pomagać o każdej porze 15. Taka postawa utrudnia menedżerowi określenie własnych celów, wartości i potrzeb, a także budowanie partnerskich relacji 15.

Menedżerowie, którzy nadmiernie troszczą się o to, by być lubianymi, mogą nieświadomie okazywać zachowania opiekuńcze, które w rzeczywistości hamują rozwój pracowników lub unikają trudnych, ale koniecznych rozmów 16. Przykładowo, sympatyczny menedżer może nie chcieć obciążać zespołu dodatkowymi zadaniami, nawet jeśli są one kluczowe dla osiągnięcia celów, lub może przymykać oko na słabsze wyniki pracy, aby uniknąć konfrontacji. W dłuższej perspektywie, takie unikanie problemów i brak jasnych oczekiwań może prowadzić do utraty zaufania ze strony bardziej zaangażowanych pracowników i obniżenia ogólnej efektywności zespołu 14. Pracownicy mogą zacząć kwestionować szczerość menedżera, który zawsze ich chwali i poklepuje po plecach, zastanawiając się, jak są oceniani w wyższych kręgach zarządzania 14. Ostatecznie, nadmierna koncentracja na byciu sympatycznym może prowadzić do promocji przeciętności i braku motywacji w zespole 14.

Empatia w Akcji: Jak Rozumienie Emocji Pracowników Przekłada się na Efektywność Zarządzania

W przeciwieństwie do ograniczeń sympatii, empatia ma udowodniony pozytywny wpływ na efektywność zarządzania. Empatyczne przywództwo zwiększa zaangażowanie pracowników, poprawia atmosferę w miejscu pracy i przyczynia się do osiągania lepszych wyników biznesowych 17. Liderzy, którzy potrafią postrzegać sytuacje z perspektywy swoich pracowników, podejmują bardziej przemyślane i trafne decyzje 17. Empatia buduje lojalność, zaangażowanie i poczucie wspólnoty w zespole 6. Badania wskazują, że zdolność do zrozumienia i empatycznego reagowania na potrzeby pracowników jest kluczowa dla efektywnego zarządzania 18.

Empatia odgrywa również istotną rolę w rozwiązywaniu konfliktów. Pozwala menedżerom spojrzeć na sytuację z różnych perspektyw, co ułatwia znalezienie konstruktywnych i satysfakcjonujących rozwiązań dla wszystkich stron 19. Empatyczna komunikacja, oparta na aktywnym słuchaniu i potwierdzaniu uczuć pracowników, prowadzi do lepszego zrozumienia i współpracy w zespole 17. Kiedy pracownicy czują się zrozumiani i docenieni, są bardziej zmotywowani, zaangażowani i skłonni do podejmowania dodatkowego wysiłku 20. Empatyczne przywództwo tworzy kulturę zaufania i bezpieczeństwa psychologicznego, w której pracownicy czują się komfortowo, dzieląc się swoimi pomysłami i obawami, co w efekcie prowadzi do wzrostu innowacyjności i produktywności 17.

Tabela 1: Tradycyjne vs. empatyczne podejście w zarządzaniu

Inkluzywność na fundamentach empatii: budowanie środowiska pracy, gdzie każdy czuje się doceniony

Empatia stanowi fundament budowania inkluzywnego środowiska pracy, w którym różnorodne perspektywy i doświadczenia są cenione i szanowane 19. Inkluzywność to koncepcja tworzenia środowiska, w którym każdy człowiek, bez względu na swoją tożsamość, płeć, zdolności, pochodzenie czy cechy, czuje się akceptowany i doceniany 21. Empatyczni liderzy potrafią zrozumieć i docenić te różnice, tworząc kulturę, w której każdy pracownik czuje się bezpiecznie, może być sobą i ma poczucie przynależności 19.

Empatia umożliwia menedżerom aktywne słuchanie i zrozumienie różnorodnych punktów widzenia, co jest kluczowe dla budowania zaufania, współpracy i wzajemnego szacunku w miejscu pracy 20. Pracownicy, którzy czują się zrozumiani i docenieni, są bardziej zaangażowani w swoją pracę, lojalni wobec firmy i efektywnie współpracują z innymi 24. Empatyczne podejście do zarządzania przyczynia się do redukcji konfliktów, poprawy komunikacji oraz stworzenia bardziej pozytywnej kultury organizacyjnej 24. Rozumienie motywów zachowań pracowników, które jest częścią empatii, jest podstawą zdrowych relacji i rozwoju społecznego 5. W inkluzywnym środowisku pracy, wspieranym przez empatię, jednostki z różnych środowisk i o różnych doświadczeniach czują się komfortowo, wyrażając siebie i wnosząc swój unikalny wkład, co prowadzi do większej innowacyjności i kreatywności 19.

Pokoleniowe mozaiki w zespole: Empatia jako narzędzie skutecznego zarządzania wielopokoleniowego

Współczesne zespoły coraz częściej składają się z przedstawicieli różnych pokoleń, takich jak Baby Boomers, Pokolenie X, Millenialsi i Pokolenie Z, z których każde wnosi unikalne wartości, style komunikacji i oczekiwania 25. Zarządzanie tak różnorodną grupą pracowników może stanowić wyzwanie, a kluczem do sukcesu jest empatyczne podejście lidera 25. Empatia pozwala menedżerom zrozumieć i docenić te różnice pokoleniowe, dostosować strategie zarządzania do unikalnych potrzeb i preferencji każdej grupy wiekowej oraz stworzyć pozytywne i produktywne środowisko pracy 25.

Różne pokolenia preferują odmienne style komunikacji – starsze mogą preferować bezpośrednie interakcje, a młodsze komunikację cyfrową 25. Empatyczny menedżer jest świadomy tych różnic i dostosowuje swój styl komunikacji, zapewniając jasną i skuteczną interakcję 25. Pokolenie Z, wchodzące na rynek pracy, oczekuje od swoich menedżerów partnerstwa, empatii i wysoko rozwiniętej inteligencji emocjonalnej 28. Nie akceptują narzuconych autorytetów i cenią sobie relacje oparte na zaufaniu i swobodzie 28. Empatyczni liderzy potrafią budować takie relacje, unikając mikrozarządzania i respektując różnorodność w zespole 28. Empatia pomaga również w ograniczaniu konfliktów wynikających z różnic w etyce pracy i stylach komunikacji, tworząc integracyjne środowisko, w którym wszyscy czują się szanowani 25. Dzięki empatii, menedżerowie mogą skutecznie wykorzystać mocne strony każdego pokolenia, wspierać międzypokoleniowy mentoring i wymianę wiedzy, co prowadzi do większej innowacyjności i lepszego rozwiązywania problemów 25.

Od sympatycznej chęci pomocy do empatycznego wsparcia: argumentacja na rzecz transformacji stylu zarządzania

Zebrane dowody jednoznacznie wskazują, że w nowoczesnym środowisku pracy, charakteryzującym się różnorodnością i potrzebą inkluzywności, empatia jest nieodzowną kompetencją menedżera. Podczas gdy sympatia może być postrzegana jako pozytywna cecha, jej powierzchowny charakter i brak głębokiego zrozumienia perspektywy pracownika sprawiają, że jest niewystarczająca do skutecznego zarządzania. Menedżerowie opierający się wyłącznie na sympatii mogą mieć trudności z wyznaczaniem jasnych celów, udzielaniem konstruktywnej krytyki i egzekwowaniem odpowiedzialności, co w dłuższej perspektywie negatywnie wpływa na efektywność zespołu.

Empatia natomiast pozwala liderom budować silne relacje oparte na zaufaniu i wzajemnym szacunku. Dzięki zrozumieniu emocji i potrzeb swoich pracowników, empatyczni menedżerowie potrafią skuteczniej motywować, angażować i inspirować swoje zespoły. Empatia jest kluczowa dla tworzenia inkluzywnego środowiska pracy, w którym każdy czuje się doceniony i ma możliwość wniesienia swojego unikalnego wkładu. W kontekście zarządzania zespołami wielopokoleniowymi, empatia umożliwia liderom zrozumienie różnic międzygeneracyjnych i dostosowanie swojego podejścia tak, aby efektywnie zarządzać i integrować pracowników o różnych wartościach i stylach pracy. Transformacja stylu zarządzania z opartego na powierzchownej sympatii na głębokie, empatyczne przywództwo jest zatem nie tylko pożądana, ale wręcz niezbędna dla osiągnięcia sukcesu w dzisiejszym dynamicznym i zróżnicowanym środowisku pracy.

Podsumowanie: empatia – nieodzowna kompetencja lidera nowej ery

Podsumowując, empatia, definiowana jako zdolność do rozumienia i współodczuwania emocji innych, różni się od sympatii, która jest bardziej powierzchownym uczuciem współczucia. W dzisiejszym środowisku pracy, charakteryzującym się rosnącą potrzebą inkluzywności i różnorodnością pokoleniową, bycie jedynie sympatycznym menedżerem okazuje się nieskuteczne. Kluczem do sukcesu jest empatia, która pozwala liderom rozumieć i uwzględniać emocje swoje i pracowników, co przekłada się na lepsze wyniki w zarządzaniu. 

Empatyczne przywództwo buduje zaangażowanie, poprawia komunikację, zwiększa motywację i sprzyja tworzeniu inkluzywnego środowiska pracy, w którym każdy czuje się doceniony. W obliczu wyzwań związanych z zarządzaniem zespołami wielopokoleniowymi, empatia umożliwia menedżerom zrozumienie i docenienie różnic międzygeneracyjnych, co prowadzi do lepszej współpracy i efektywności. W konkluzji, w erze inkluzywności i różnorodności pokoleniowej, jedynie empatyczny lider jest w stanie skutecznie zarządzać zespołem i osiągać cele organizacji.

Cytowane prace

1. Osoba empatyczna, czyli jaka? Znaczenie i przykłady empatii | Twojpsycholog,
2. Empatia – PoradnikZdrowie.pl,
3. Empatia – czym jest i czy można się jej nauczyć? – DOZ.pl, 
4. Empatia – co to takiego ? – Źródła i rodzaje empatii – MyWay Clinic Online,
5. Człowiek empatyczny: czym jest empatia, jak rozwijać współodczuwanie? – Empowerment Coaching, 
6. Empatia w zarządzaniu ludźmi. Czy to sprawa … – HRInfluencers, 
7. Empatia a sympatia. Jak dbać o własne granice, kiedy chcemy wspierać innych,
8. sympatia – Wielki słownik języka polskiego PAN, 
9. Magia Sympatii: Jak Rozumienie i Wyrażanie Sympatii Może Zmienić Nasze Relacje, 
10. Sympatia, empatia, współczucie i zrozumienie – czym się różnią, co …,
11. Różnice między empatią a współczuciem – Piękno umysłu, 
12. Empatia kontra Sympatia: Jak okazywać empatię według Brené Brown,
13. Empatia zamiast sympatii – Optima Media, 
14. Lepszy szef miły czy twardy i konkretny? – DobryCoach.pl, 
15. Jesteś zbyt… miły? To niedobrze! – ZnanyLekarz Pro, 
16. Wewnętrzna mądrość naszych blizn w modelu IFS | Pomocnia Poznań, 
17. Empatyczne przywództwo – rozwijanie empatii w zarządzaniu, 
18. Empatia kluczem do efektywnego zarządzania | EY – Polska, 
19. Czym jest empatia w miejscu pracy i jak ją praktykować? ClickUp
20. Empatia w miejscu pracy: Klucz do sukcesu organizacji – Infor.pl – Kadry, 
21. Inkluzywne miejsce pracy, czyli jakie? I jak sprawić, by było szczere? – Rocket Jobs, 
22. Co to jest inkluzywne miejsce pracy? – Headhunters Group, 
23. Co to jest inkluzywność w miejscu pracy i na czym polega? | EY – Polska, 
24. Empatia i DEI | Jak budować włączające miejsce pracy?, 
25. 4 wskazówki dotyczące zarządzania wielopokoleniowym zespołem …, Worksmile.com
26. Wyzwania współczesnego menedżera Zarządzanie zespołem w pracy hybrydowej, 
27. Jak radzić sobie z wyzwaniami związanymi z wielopokoleniową siłą roboczą? – ClickUp, 
28. Pokolenie Z na rynku pracy. Wyzwania dla managerów | HRK, 
29. Jak zarządzać wielopokoleniowym zespołem? Poznaj 4 główne zasady – Benefit Systems