Wprowadzenie: Kształtowanie menedżera
Od wieków trwa dyskusja na temat natury przywództwa i zarządzania. Czy efektywni menedżerowie rodzą się z wrodzonymi talentami, czy też ich kompetencje są wynikiem świadomego rozwoju i zdobytego doświadczenia? Z jednej strony, powszechne jest przekonanie o istnieniu „urodzonych liderów” obdarzonych naturalną charyzmą i zdolnościami przywódczymi. Z drugiej strony, coraz więcej dowodów z literatury naukowej wskazuje, że kompetencje menedżerskie są przede wszystkim efektem celowego kształcenia, praktyki i samodoskonalenia. Niniejszy tekst argumentuje, opierając się na analizie recenzowanej literatury naukowej, że większość pracowników posiada potencjał, aby stać się kompetentnymi menedżerami poprzez świadomy rozwój umiejętności. Przyjmujemy założenie, że menedżerem się staje, a nie rodzi, i przedstawimy dowody na poparcie tej tezy.
Tekst ten ma na celu przekonujące przedstawienie argumentu, że wysoki poziom efektywności w roli menedżera jest osiągalny dla większości pracowników dzięki systematycznemu i ukierunkowanemu rozwojowi kluczowych kompetencji. W dalszej części tekstu podważymy mit „urodzonego menedżera”, zidentyfikujemy kluczowe kompetencje menedżerskie, które można skutecznie rozwijać, omówimy metody wspomagające ten rozwój, przeanalizujemy teorie przywództwa oparte na umiejętnościach oraz przedstawimy dowody naukowe potwierdzające pozytywny wpływ programów rozwojowych na efektywność menedżerów i ich zespołów
Podważenie Mitu „Urodzonego menedżera”: dowody z zadań
Historycznie, tendencja do postrzegania przywództwa jako wrodzonej cechy była silna, czego przykładem jest teoria „Wielkiego Człowieka” . Teoria ta, popularna wieki temu, głosiła, że wielcy liderzy rodzą się z określonymi cechami, których nie posiada większość ludzi. Jednak współczesne badania podważają to deterministyczne podejście. Chociaż niektóre badania eksplorują genetyczne podstawy pewnych cech przywódczych, sugerując, że mogą odpowiadać za około 30% przejawów przywództwa , to jednak zdecydowana większość, około 70%, jest kształtowana przez rozwój osobisty, doświadczenia i proces uczenia się .
Przekonanie o istnieniu „urodzonych liderów” może prowadzić do niebezpiecznych konsekwencji w organizacjach. Może skutkować brakiem inwestycji w programy rozwoju przywództwa i pomijaniem pracowników z potencjałem menedżerskim, którzy nie wykazują „naturalnych” cech przywódczych od samego początku . Jak podkreśla opis webinaru ProOptima , często oczekuje się od menedżerów posiadania umiejętności przywódczych bez formalnego przygotowania, co kontrastuje z innymi profesjami wymagającymi odpowiedzialności. Tymczasem, efektywni liderzy uczą się i stosują konkretne techniki przywódcze poprzez obserwację lub systematyczne szkolenia . Samo pojęcie charyzmy, często kojarzone z „naturalnymi” liderami, również nie jest wyłącznie wrodzone. Badania wskazują, że chociaż pewne predyspozycje mogą mieć podłoże genetyczne, to jednak wiele zachowań i umiejętności charyzmatycznych można rozwijać poprzez świadome działania .
Wiara w mit „urodzonego menedżera” może zatem ograniczać możliwości rozwoju talentów w organizacji. Skupiając się na rzekomo wrodzonych cechach, firmy mogą nie dostrzegać potencjału drzemiącego w pracownikach, którzy poprzez odpowiednie wsparcie i szkolenie mogliby stać się efektywnymi menedżerami. Przeciwnie, uznanie, że kompetencje menedżerskie są w dużej mierze nabyte, otwiera drogę do inwestowania w rozwój pracowników na wszystkich szczeblach organizacji, co z kolei może prowadzić do budowania silniejszej i bardziej efektywnej kadry zarządzającej.
Identyfikacja kluczowych rozwijalnych kompetencji menedżerskich
Kompetencje menedżerskie definiowane są jako zbiór wiedzy, umiejętności i postaw, które pozwalają na efektywne wykonywanie zadań zarządczych. Literatura naukowa identyfikuje wiele kluczowych kompetencji, które mogą być skutecznie rozwijane poprzez świadome działania edukacyjne i szkoleniowe. Kompetencje te można podzielić na różne kategorie, obejmujące zarówno umiejętności interpersonalne, jak i techniczne oraz strategiczne.
Jedną z fundamentalnych kompetencji jest umiejętność komunikacji. Efektywny menedżer potrafi jasno i transparentnie przekazywać informacje, aktywnie słuchać, udzielać konstruktywnego feedbacku oraz budować otwarty dialog z zespołem . Kolejną kluczową kompetencją jest delegowanie zadań, czyli umiejętność efektywnego przydzielania obowiązków i monitorowania ich realizacji . Motywowanie i angażowanie pracowników to kolejna istotna kompetencja, polegająca na inspirowaniu zespołu do osiągania wyznaczonych celów i budowaniu pozytywnej atmosfery pracy .
Inteligencja emocjonalna, obejmująca samoświadomość, empatię i umiejętność zarządzania własnymi emocjami oraz emocjami innych, jest coraz częściej uznawana za kluczową kompetencję menedżerską, którą można rozwijać poprzez trening i autorefleksję . Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji to kolejne niezbędne umiejętności, które można doskonalić poprzez stosowanie odpowiednich metod i narzędzi . Myślenie strategiczne, czyli umiejętność rozumienia celów organizacji i planowania działań z długoterminową perspektywą, również może być rozwijane poprzez szkolenia i doświadczenie . W dzisiejszym dynamicznym środowisku biznesowym, zarządzanie zmianą jest kluczową kompetencją, która pozwala menedżerom skutecznie przeprowadzać zespoły przez okresy transformacji, a umiejętność ta podlega rozwojowi . Efektywne zarządzanie czasem i organizacja pracy zarówno własnej, jak i zespołu, to kolejne obszary, w których menedżerowie mogą doskonalić swoje umiejętności . Nie można również pominąć znaczenia budowania zaufania i relacji w zespole oraz umiejętności rozwiązywania konfliktów, które również można skutecznie rozwijać .
Warto podkreślić, że kompetencje menedżerskie nie są statyczne i ewoluują wraz z czasem oraz zmieniającymi się potrzebami organizacji . Skuteczne zarządzanie wymaga zarówno kompetencji twardych, związanych z wiedzą i umiejętnościami technicznymi, jak i kompetencji miękkich, obejmujących umiejętności interpersonalne i cechy osobowości . Oba te rodzaje kompetencji mogą być rozwijane poprzez świadome i systematyczne działania.
Nauka rozwijania umiejętności menedżerskich: metody poparte badaniami
Literatura naukowa i praktyka zarządzania wskazują na różnorodne metody, które skutecznie wspierają rozwój kompetencji menedżerskich. Formalne programy szkoleniowe, kursy i warsztaty odgrywają kluczową rolę w przekazywaniu wiedzy i rozwijaniu konkretnych umiejętności menedżerskich . Przykładowe tematy szkoleń obejmują zarządzanie zespołem, podejmowanie decyzji, rozwiązywanie konfliktów czy efektywne prowadzenie odpraw operacyjnych . Istotnym elementem tych programów jest nacisk na praktyczne zastosowanie wiedzy i ćwiczenia umiejętności . Szkolenia są dostępne w różnych formatach, takich jak stacjonarne, online czy hybrydowe, co zwiększa ich dostępność i elastyczność .
Coaching i mentoring to kolejne skuteczne metody rozwoju menedżerów, oferujące spersonalizowane wsparcie i feedback . Mentoring zazwyczaj polega na długoterminowej relacji, w której doświadczony lider dzieli się swoją wiedzą i doświadczeniem z mniej doświadczonym pracownikiem . Coaching natomiast koncentruje się na rozwoju konkretnych umiejętności i osiąganiu wyznaczonych celów poprzez regularne sesje i feedback .
Uczenie się przez doświadczenie to kolejna ważna metoda rozwoju, polegająca na zdobywaniu wiedzy i umiejętności poprzez praktyczne działanie, takie jak podejmowanie nowych ról, uczestnictwo w projektach czy radzenie sobie z wyzwaniami . Teoria uczenia się przez doświadczenie Kolba podkreśla cykliczny charakter tego procesu, obejmujący bezpośrednie doświadczenie, refleksję, myślenie abstrakcyjne i eksperymentowanie. Symulacje i ćwiczenia praktyczne są często wykorzystywane jako narzędzia uczenia się przez doświadczenie .
Nie można również pominąć roli samorozwoju i ciągłego uczenia się w kształtowaniu kompetencji menedżerskich. Indywidualna inicjatywa, poszukiwanie feedbacku, autorefleksja i samokształcenie są kluczowe w procesie stawania się efektywnym menedżerem . Regularne korzystanie z informacji zwrotnej od współpracowników i przełożonych jest niezwykle ważne dla identyfikacji obszarów wymagających poprawy . ProOptima słusznie podkreśla potrzebę profesjonalnego, strukturalnego i praktycznego podejścia do nauki kompetencji menedżerskich, zamiast polegania wyłącznie na wrodzonych talentach.
Najskuteczniejsze programy rozwoju kompetencji menedżerskich często łączą różne metody, dostosowując je do indywidualnych potrzeb i stylów uczenia się uczestników. Takie spersonalizowane podejście, uwzględniające zarówno formalne szkolenia, coaching, mentoring, jak i możliwości uczenia się przez doświadczenie oraz wspierające samorozwój, przynosi najlepsze rezultaty w kształtowaniu kompetentnych i efektywnych menedżerów.
Teorie przywództwa oparte na umiejętnościach: dowód na nabytą sprawność w zarządzaniu ludźmi
Teorie przywództwa oparte na umiejętnościach koncentrują się na konkretnych zdolnościach i umiejętnościach, które posiadają liderzy i które przyczyniają się do ich efektywności . Teorie te stanowią mocne poparcie dla tezy, że zarządzanie, które w dużej mierze opiera się na przywództwie, jest umiejętnością nabytą.
Behawioralna teoria przywództwa kładzie nacisk na wyuczone zachowania liderów, a nie na ich wrodzone cechy . Zgodnie z tą teorią, ludzie mogą nauczyć się być liderami poprzez obserwację i doskonalenie swoich działań. To podejście sugeruje, że efektywne zarządzanie nie jest kwestią predyspozycji, lecz świadomego kształtowania odpowiednich zachowań.
Teoria przywództwa sytuacyjnego podkreśla, że skuteczny lider dostosowuje swój styl przywództwa do konkretnej sytuacji i poziomu rozwoju członków zespołu . Umiejętność diagnozowania sytuacji i elastycznego dopasowywania stylu zarządzania jest kluczową kompetencją, którą menedżerowie mogą rozwijać poprzez doświadczenie i szkolenie.
Przywództwo transformacyjne, skoncentrowane na inspirowaniu i motywowaniu innych, również opiera się na umiejętnościach, które można nabyć i doskonalić. Empatia, komunikacja i inteligencja emocjonalna, niezbędne w tym stylu przywództwa, są kompetencjami, które można rozwijać poprzez świadome działania .
W przeciwieństwie do teorii cech, które koncentrują się na wrodzonych charakterystykach osobowości , teorie oparte na umiejętnościach oferują bardziej optymistyczne spojrzenie na potencjał rozwoju menedżerskiego. Podczas gdy pewne cechy mogą ułatwiać pełnienie roli lidera, to jednak kluczowe umiejętności, takie jak komunikacja, delegowanie, motywowanie czy rozwiązywanie problemów, mogą być skutecznie rozwijane u większości pracowników. Różne style przywództwa, takie jak autokratyczny czy demokratyczny , również wymagają opanowania konkretnych umiejętności i dostosowania ich do kontekstu.
Ewolucja teorii przywództwa od podejścia opartego na cechach do teorii behawioralnych i sytuacyjnych odzwierciedla rosnące przekonanie, że efektywne przywództwo nie jest wyłącznie kwestią wrodzonych predyspozycji, ale również wynikiem nauki i doświadczenia. Ta zmiana w myśleniu akademickim silnie wspiera argument, że kompetencje menedżerskie mogą być rozwijane u większości pracowników.
Namacalny wpływ rozwoju menedżerskiego: dowody z badań naukowych
Liczne badania naukowe potwierdzają pozytywny wpływ programów rozwoju menedżerskiego na umiejętności, efektywność i wyniki organizacji. Badania wykazują, że programy szkoleniowe dla menedżerów prowadzą do wzrostu produktywności , zwiększenia zaangażowania pracowników , obniżenia rotacji kadr oraz poprawy wyników finansowych przedsiębiorstw .
Przykładem może być studium przypadku firmy X , gdzie po czteromiesięcznym cyklu szkoleń menedżerskich ukierunkowanych na poprawę komunikacji, motywacji i umiejętności przywódczych, poziom zaangażowania pracowników wzrósł z 48% do 63%. W ciągu pół roku po zakończeniu szkoleń zaobserwowano również wzrost produktywności o 12% i spadek rotacji o 9%. Statystyki z Harvard Business Review wskazują, że menedżerowie, którzy skutecznie komunikują się ze swoimi zespołami, mogą być o 30% bardziej efektywni w osiąganiu celów, a organizacje inwestujące w szkolenia menedżerskie mogą odnotować wzrost wydajności nawet o 25%.
Dobrze rozwinięci menedżerowie przyczyniają się do budowania bardziej efektywnych i zaangażowanych zespołów . Badania Instytutu Gallupa pokazują, że zespoły, w których liderzy aktywnie identyfikują i rozwijają talenty pracowników, osiągają poziom zaangażowania nawet do 73%. Inwestycje w rozwój przywództwa przynoszą również znaczący zwrot z inwestycji (ROI) . Firmy systematycznie rozwijające kompetencje swoich liderów odnotowują wzrost przychodów, poprawę marży operacyjnej i zwiększenie wartości dla akcjonariuszy 0.
Aby ocenić skuteczność programów rozwoju menedżerskiego, stosuje się różne modele i metody, takie jak model Kirkpatricka czy Metoda Przypadków Sukcesu . Pozwalają one na mierzenie wpływu szkoleń na reakcje uczestników, poziom przyswojonej wiedzy, zmiany w zachowaniu oraz osiągane rezultaty biznesowe. Badania pokazują również, że firmy z dobrze rozwiniętymi programami rozwoju przywództwa są bardziej elastyczne i lepiej radzą sobie z adaptacją do zmian w otoczeniu biznesowym .
Wyniki badań jednoznacznie wskazują, że inwestowanie w rozwój kompetencji menedżerskich przynosi wymierne korzyści zarówno dla samych menedżerów, ich zespołów, jak i dla całej organizacji. Świadome i systematyczne rozwijanie umiejętności zarządzania przekłada się na lepsze wyniki, większe zaangażowanie pracowników i wyższą konkurencyjność przedsiębiorstw.
Wnioski: inwestycja w kształtowanie menedżerów się opłaca!
Podsumowując, analiza literatury naukowej dostarcza przekonujących dowodów na poparcie tezy, że kompetencje menedżerskie są przede wszystkim wynikiem świadomego rozwoju i uczenia się, a nie wrodzonym talentem. Mit „urodzonego menedżera” został skutecznie podważony przez badania, które wskazują, że większość cech i umiejętności niezbędnych do efektywnego zarządzania można nabyć i doskonalić poprzez odpowiednie programy rozwojowe, doświadczenie i samokształcenie.
Zidentyfikowano kluczowe kompetencje menedżerskie, takie jak komunikacja, delegowanie, motywowanie, inteligencja emocjonalna, rozwiązywanie problemów, myślenie strategiczne i zarządzanie zmianą, które mogą być skutecznie rozwijane. Istnieją liczne, poparte badaniami metody wspomagające ten rozwój, w tym formalne szkolenia, coaching, mentoring, uczenie się przez doświadczenie i samorozwój. Teorie przywództwa oparte na umiejętnościach, takie jak teoria behawioralna i sytuacyjna, dodatkowo potwierdzają, że efektywne zarządzanie jest zbiorem wyuczonych zachowań i umiejętności, które można dostosowywać do różnych kontekstów.
Co najważniejsze, badania naukowe jednoznacznie wskazują na pozytywny wpływ inwestowania w rozwój kompetencji menedżerskich. Programy te przekładają się na wzrost produktywności, zaangażowania pracowników, lepsze wyniki finansowe i większą elastyczność organizacji. Dlatego też, organizacje powinny uznać potencjał drzemiący w swoich pracownikach i inwestować w tworzenie środowiska i możliwości, które pozwolą im rozwijać się w kompetentnych i efektywnych menedżerów. Systematyczne i ukierunkowane programy rozwoju menedżerskiego na wszystkich szczeblach organizacji są kluczem do budowania silnej kadry zarządzającej, zwiększania zaangażowania pracowników i osiągania długoterminowego sukcesu. Inwestycja w kształtowanie menedżerów to inwestycja w przyszłość organizacji i jej zdolność do ciągłego wzrostu i adaptacji.
Wybrane źródła:
- Debunking the Natural-Born Leader Myth – Global – Digital Magazines, https://digitalmag.theceomagazine.com/debunking-the-natural-born-leader-myth/
- Przywództwo charyzmatyczne – jakimi cechami, zachowaniami i …, ICAN,
- Kompetencje menedżerskie – podstawowe cechy i umiejętności dla skutecznego kierowania zespołem – Rozwój pracownika – Extended Tools,
- Kompetencje menedżerskie u pracowników – jak je rozwijać? – Lean Action Plan,
- Jak kształtować liderów, by firma rosła? | Leanpassion,
- Experiential Learning and Education in Management – Oxford Research Encyclopedias,
- popularnych stylów przywództwa i wskazówki, jak wybrać odpowiedni styl dla siebie, ASANA
- Teoria przywództwa sytuacyjnego SLII Hersey’a i Blancharda · Carrotspot,
- Szkolenia menedżerskie: klucz do efektywnej organizacji i rozwoju liderów – pkp.com.pl, PKP
- Why Is Leadership Development Important? Reasons to Invest,
- Leadership Training Statistics for 0: Data, Insights & Predictions | Research.com,
- Talenty lidera wg Gallupa – cechy dobrego lidera i mocne strony,
- Leadership w organizacjach – dlaczego warto inwestować w przywództwo i rozwijać kompetencje liderów? – EITT,
- How to Measure the Impact of Your Leadership Development Programs – UPCEA,
