Odporność psychiczna – trening efektywności

Zarządzanie stresem

Elegancki gabinet w siedzibie znanej firmy produkującej sprzęt medyczny, a w nim menedżer odpowiedzialny za sprzedaż na pół Europy. Pojutrze ważna prezentacja, a on już trzecią godzinę siedzi wpatrzony w ekran komputera, przeszukując odmęty internetu w poszukiwaniu… na pewno nie potrzebnych danych, bo nie wyciągnie ich ze stron portali społecznościowych. Czego więc szuka: oderwania, spokoju, a może świadomie sabotuje działania? Ale przecież zawsze dąży do perfekcji, a tym razem stawka jest naprawdę duża.. Za duża?

W nie tak eleganckim i na pewno dużo głośniejszym biurze banku siedzi doradca do spraw finansowych. Już połowa miesiąca, a z założonego planu wykonała 5%. Ostatni miesiąc zakończyła z wynikiem 30%, lądując na ostatniej pozycji w rankingu. Presja otoczenia w pracy jest nieznośna, a kolejne odmowy słyszane od klientów wzmacniają poczucie niechęci, wręcz wstręt przed podniesieniem słuchawki. Do tego ten ciągły stres związany z koniecznością utrzymania rodziny. Myśli szaleją.

Takie emocjonalne stany bardzo szybko przekładają się na fizjologię, ból pleców i głowy, napięcie w okolicach barków, zmęczenie, problemy ze snem, spadek formy. Mniejszą efektywność, gdy tymczasem właśnie przydałaby się większa. Pojawia się zniechęcenie, czasem poczucie wypalenia, agresja lub unikanie, a nawet rezygnacja.

Gdzie moja peleryna?

Co zatem robić, aby nie poddać się presji, stresowi, nie załamać się pod ciężarem wyzwań?

Dlaczego niektóre osoby dobrze radzą sobie ze stresorami i presją, a inne wydają się tego nie potrafić, albo przeżywają chwile zwątpienia w najmniej odpowiednich momentach?

Czy da się zmierzyć mocne i słabe strony ludzi w tym obszarze? Czy można nałożyć pelerynę ochronną, albo jak bohater „Elysium” wzmocnić się wbudowanym pancerzem?

Takie pytania zadawali sobie naukowcy z myślą o konkretnych potrzebach świata biznesu. W efekcie długoletnich badań powstała koncepcja ODPORNOŚCI PSYCHICZNEJ, oparta m.in. na pracach J.E.Loehra z połowy lat osiemdziesiątych XX wieku (odporność psychiczna w sporcie), S.C.Kobasy (koncepcja twardości psychicznej – poczucie kontroli, podejście do wyzwań i zaangażowanie) oraz R.Jacksona i Ch. Watkina (koncepcja rezyliencji – umiejętności dochodzenia do siebie po porażce).

Przez wiele lat koncepcja odporności psychicznej była pojęciem dość nieostrym, choć rozumianym w sposób intuicyjny. Wraz z postępem badań naukowcy Peter Clough i Keith Earle opracowali bardzo konkretny i odpowiadający na potrzeby biznesu MODEL ODPORNOŚCI 4C oraz narzędzie pomagające w zmierzeniu poziomu odporności psychicznej – kwestionariusz MTQ48. To bardzo precyzyjne narzędzie pozwalające w kontekście zawodowym sprawdzać efektywność działania, zwłaszcza w środowiskach narażonych na presję, stres i wymagające sprostania wielu wyzwaniom.

Wielokrotnie dowiedziono, że stan umysłu w ogromnym stopniu wpływa na różnice w poziomie naszych osiągnięć. P.Clough i D.Strycharczyk twierdzą, że wpływ ten wynosi nawet 50%, a tymczasem większość z nas poświęca na optymalizowanie własnej efektywności w tym obszarze tylko 5% swojego czasu.. Może dlatego, że nie wiemy, na co konkretnie go poświęcać i co robić, aby wzmocnić odporność psychiczną, a tym samym efektywność?

Czym dokładnie jest odporność psychiczna?

W ujęciu modelu 4C Odporność Psychiczna to cecha osobowości, która w dużym stopniu determinuje to, na ile skutecznie radzimy sobie z wyzwaniami, stresorami i presją, niezależnie od okoliczności (P.Clough, D.Strycharczyk). To również „osiąganie wydajności odpowiadającej swym możliwościom niezależnie od okoliczności” (P.Clough, K.Earle).

W przełożeniu na rzeczywistość biznesową, to zdolność do spotykania się z kolejnymi klientami mimo usłyszenia „nie” od wielu poprzednich; umiejętność utrzymania tej samej energii i pozytywnego nastawienia w działaniu. To zdolność i chęć do szukania nowych rozwiązań pomimo braku sukcesu. To umiejętność skupienia się na aktualnym zadaniu i nie uleganie rozproszeniu. Powstrzymanie się nawet w myślach od szukania wymówek i narzekania oraz trzymanie emocji na wodzy. To umiejętność spojrzenia na problem z dystansem, zdolność do kontynuowania tego, co się robi, nawet gdy wydaje się, że cały świat jest przeciwko.

Odporność ściśle wiąże się ze stresem, a konkretnie z naszą odpornością na stresory zewnętrzne i wewnętrzne. Zewnętrzne to choćby obciążenie wielością zadań, sprzeczne wymagania czy presja utrzymania szybkiego tempa pracy. Wewnętrzne to chociażby negatywne myśli, brak wiary we własną siłę, zbyt wysokie wymagania. Nasz mózg i ciało są przygotowane do reakcji stresowej jako mobilizującej do działania (mobilizuje się współczulny układ nerwowy, aktywuje ciało migdałowate w układzie limbicznym), ale niska odporność na stresory albo przedłużająca się ekspozycja na nie wyczerpuje fizycznie i emocjonalnie oraz powoduje spadek zdolności poznawczych.

Model 4C – załóż pelerynę

Naukowy model odporności psychicznej 4C opracowany został przez Petera Clougha oraz Keitha Earlea – badaczy i psychologów sportu. Opiera się na czterech filarach, których wysoki poziom zapewnia nam emocjonalną ochronę i efektywność w działaniu:

1. Wyzwanie (Challenge) – Ludzie odporni psychicznie postrzegają wyzwanie jako szansę. Chętnie inicjują działania, lubią rozwiązywać problemy. Cieszą się z wyzwania jako możliwości sprawdzenia siebie i swoich umiejętności. Podejmowanie wyzwań jest dla nich sposobem na zmierzenie się ze sobą i swoimi obawami. Zamiast unikać stresujących sytuacji, wchodzą w nie, w konsekwencji podnosząc swój poziom odporności na stresory. Trzeba będzie sporo się natrudzić i wiele ryzykować, ale przecież na tym polega życie, prawda? – C. Friedman
2. Pewność siebie (Confidence) – Osoby pewne siebie maja wiarę we własne możliwości i zaufanie do siebie w stopniu wystarczającym do podjęcia zadań, które mogą być uznane za trudne przez osoby o podobnych możliwościach, ale niższym poziomie pewności siebie. Wierzą, że uda im się osiągnąć sukces, a błędy i niepowodzenia traktują jako naturalną część procesu. Nie zniechęcają się i nie załamują. Hamuje nas nie to, kim jesteśmy, lecz to, kim naszym zdaniem nie jesteśmy. – M. Nolan
3. Zaangażowanie (Commitment) – Człowiek odporny psychicznie jest zorientowany na cel, efektywnie ustala priorytety i wyznacza cele. Dostarcza to, do czego się zobowiązał, jest w stanie wytrwać w realizacji zadania. Bez trudu koncentruje swoją uwagę na tym, na czym mu zależy, nawet jeśli tego nie lubi.
   Większość ludzi, którzy nie spełniają swoich marzeń, ponosi porażkę nie przez brak możliwości, a przez brak zaangażowania – Z. Ziglar
4. Kontrola/Poczucie wpływu (Control) – Osoby odporne psychicznie wierzą, że mogą wywrzeć znaczący wpływ i dokonać zmian w swoim środowisku. Mają też poczucie wpływu na siebie i swoje emocje, lepiej nimi zarządzają. Zwykle widzą szklankę do połowy pełną i ciężko pracują, aby usunąć przeszkody na drodze do celu, nie tracąc rezonu w obliczu trudności.
   Nie należy się gniewać na bieg wypadków, nic ich to bowiem nie obchodzi.- M. Aureliusz

Kultura odporności w organizacji = szczytowa wydajność

Badania pokazują, że ludzie i zespoły cechujące się wysokim poziomem efektywności w działaniu wykazują te same najważniejsze cechy:

• wiarę we własne zdolności i umiejętności radzenia sobie
• pasję w kierunku swojej pracy
• kontrolę nad tym, nad czym można mieć kontrolę
• umiejętność szybkiego dochodzenia do siebie po porażce
• dostrzeganie w nowych wyzwaniach szansy na rozwój
• skupienie i umiejętność oczyszczania umysłu z niepotrzebnych myśli
• rozpoznawanie potrzeb ciała i potrzeby relaksu
  (Clough, Strycharczyk)

Doskonałość rzekomo nie staje się. Wobec wszystkiego, co jest doskonałe, przywykliśmy nie pytać, jak powstawało: lecz cieszyć się z tego, co jest, jak gdyby wystąpiło z ziemi za dotknięciem czarodziejskim – F. Nietsche

Szczytowa wydajność to umiejętność efektywnego działania na najwyższym możliwym poziomie, zarówno w kontekście jednostkowym, jak i zespołowym.

Jak budować odporność?

Odporność psychiczna to cecha osobowości, która w dużej mierze jest zdeterminowana genetycznie. Jest jednak dość plastyczna i najnowsze badania, opisane m.in. w świetnej książce „Odporność psychiczna. Strategie i narzędzia rozwoju” dowodzą, że można odporność psychiczną budować i wzmacniać. Niezależnie od tego, jaki jest bazowy poziom odporności, można go podnieść.

Diagnozę poziomu odporności umożliwia narzędzie MTQ48. To wstęp do opracowania planu rozwojowego i strategii pracy nad konkretnymi umiejętnościami.

Dzięki rozwojowi odporności psychicznej pracownicy, menedżerowie i całe zespoły mogą w znaczący sposób podnieść efektywność, ale też dobrostan. Im wyższy poziom odporności psychicznej tym lepsza jakość życia, snu, szybsze powroty do równowagi po trudnych emocjonalnie doświadczeniach, lepsze radzenie sobie z trudnymi dniami. Zaś z punktu widzenia organizacji – zwiększona frekwencja, niższy poziom mobbingu i wypalenia zawodowego, wyższy poziom realizacji celów.

Bibliografia:
Clough, P., Strycharczyk, D. (2017), Odporność psychiczna. Strategie i narzędzia rozwoju
Duckworth, A., Upór. Potęga pasji i wytrwałości
Loehr, J.E. (1982), Athletic excellence: Mental Toughness training for sports